قبل از بررسی کمال‌گرایی (ایده‌آل‌گرایی) در ازدواج، بهتر است نگاهی به معنا و مفهوم آن داشته باشیم؛ در علم روانشناسی، شخص کمالگرا کسی است که نمی‌تواند استانداردهای کمتر از کمال مطلق را بپذیرد و کمال‌گرایی باوری است که در آن، باید تمام کارها با وسواس و بدون نقص انجام شود که اگر غیر از این باشد فرد دچار اضطراب و عصبانیت می‌شود. این ویژگی با مجموعه‌ای از رفتارها و فکرهای تخریب‌کننده، احساس آرامش و شادی را از فرد می‌گیرد و او را مدام دچار استرس می‌کند. کمال‌گرایی معمولاً با سه مؤلفه عمده شناخته می‌شود؛ «رسیدن به هدف به شکل عالی، دقت وسواس‌گونه در جزئیات و نتیجه‌محوری» که در افراد بستگی به شخصیتی که دارند، درجه‌های متفاوتی دارد و اگر در هر مرحله از زندگی کنترل نشود باعث اختلال در زندگی فرد و اطرافیانش شده و یک زندگی پرتنش ایجاد خواهد کرد.
بنابراین با توجه به تعریفی که ارائه شد فرد کمالگرا از خود انتظار دارد همیشه کامل باشد و دائماً در تلاش است تا به گونه‌ای زندگی کند که بتوان او را بیعیب و نقص تلقی کرد، دوست دارد مدام مورد تایید دیگران قرار بگیرد، چون به خود اعتماد ندارد و همیشه از کاه، کوه می‌سازد و دیگران را مورد نکوهش قرار می‌دهد که کارهایشان ایراد دارد!
نکته: بسیاری از ما ممکن است با تعدادی از این ویژگی‌ها ارتباط داشته باشیم، اما مهم است که به یاد داشته باشیم یک فرد کمالگرا این ویژگی‌ها را تا حد زیادی تجربه می‌کند و اغلب به اندازه‌ای به آنها واکنش نشان می‌دهد که ممکن است به‌طور قابل توجهی بر کار، زندگی شخصی و روابط او با خانواده و دوستانش تاثیر منفی بگذارد.
خصوصیات فرد کمالگرا
فرد کمالگرا حد وسط ندارد
او یا صفر است یا صد و چیزهای معمولی را قبول ندارد. از نظر او یک نفر ثروتمند است یا فقیر، زشت است یا زیبا، به دیگران یا اصلاً اعتماد ندارد یا اعتماد خیلی کمی دارد، چون فکر می‌کند که دیگران کارها را مانند او بی‌نقص و عالی انجام نمی‌دهد بنابراین برای یک کمالگرا حد وسطی وجود ندارد.
افسرده و مضطرب است
فرد کمالگرا زندگی را به خود و طرف مقابلش سخت می‌گیرد و کام خودش و دیگران را تلخ می‌کند، او هیچ‌وقت از مسیر زندگی لذت نمی‌برد چون مدام به نتیجه فکر می‌کند که ایدئال خواهد بود یا نه. بنابراین اغلب اوقات مضطرب است.
بی‌اندازه از شکست ترس و واهمه دارد
فرد کمالگرا اصلاً انتقادپذیر نیست، بلافاصله نسبت به رفتار دیگران واکنش نشان می‌دهد، برای او خیلی مهم است که مورد قبول دیگران باشد و اگر اینطور نباشد اعتمادبهنفس او به شدت پایین می‌آید.
انواع کمال‌گرایی
در حالت کلی سه نوع کمال‌گرایی وجود دارد که قبل از بررسی کمال‌گرایی در ازدواج نیاز است آنها را بشناسیم: کمال‌گرایی خود محور، دگرمحور و کمال‌گرایی القا شده توسط جامعه.
کمال‌گرایی خودمحور
یعنی داشتن انتظارات و استانداردهای غیرواقع‌گرایانه از خود. به عنوان مثال، می‌توان به میل دائمی برای رسیدن به ظاهر فیزیکی ایدئال اشاره کرد، این نوع کمال‌گرایی می‌تواند یکی از انواع کمال‌گرایی در ازدواج باشد.
کمال‌گرایی دگرمحور
در این نوع کمال‌گرایی شما از دیگران انتظار دارید که بی‌نقص باشند و همین باعث می‌شود قضاوت‌گر و سرزنش‌گر شوید. برای مثال اگر از کسی درخواست کاری را بکنید، انتظار دارید که کار دقیقاً به همان شکل مورد نظرتان و بدون هیچ عیبی انجام شود و تحمل اشتباه دیگران را ندارید. این نوع کمال‌گرایی باعث می‌شود در روابط و به خصوص کار به دیگران سخت بگیرید، آنها را تحت‌فشار قرار دهید و به آنها آسیب برسانید. این نوع کمال‌گرایی نیز یکی دیگر از شکل‌های انواع کمال‌گرایی در ازدواج است.
کمال‌گرایی القا شده توسط جامعه
در این نوع کمال‌گرایی نیز فشار زیادی در راستای بی‌نقص بودن بر شما وجود دارد، اما این استانداردها و چارچوب‌ها از طرف جامعه و دیگران به شما القا شده که سعی می‌کنید خود را به انتظاراتی که جامعه از شما دارد، نزدیک کنید، چون احتمالاً نگران هستید که اگر بهترین خود نباشید، جامعه و اطرافیانتان شما را نپذیرند. این استانداردهای خارجی ممکن است به‌واسطه خانواده، محیط کار، فرهنگ یا جامعه شکل گرفته باشند و این نوع نیز می‌تواند از انواع کمال‌گرایی در ازدواج باشد.
کمال‌گرایی در ازدواج
افراد کمالگرا در انتخاب همسر به‌دنبال موردی می‌گردند که از هر نظر بیعیب و نقص بوده و به اصطلاح همه‌چیزتمام باشد. این افراد روی خواستگار خود یا فردی که برای ازدواج به‌دنبال او هستند، عیب و ایراد می‌گذارند و انتظاری که از همسر آینده خود دارند غیرواقعی است. آنها اگر وارد زندگی زناشویی شوند قوانین سختگیرانهای را در زندگی ایجاد می‌کنند که باعث می‌شود به مرور آرامش، اعتمادبهنفس و عزت‌نفس را از شریک عاطفی‌شان بگیرند و شاهد افسردگی او باشند.
دردسرهای ازدواج با کمالگرا
قاعده اولیه در روابط این است که زوجین همدیگر را همان‌گونه که هستند، بپذیرند، اما متأسفانه افراد کمالگرا این‌گونه نیستند و چون اغلب نمی‌توانند طرف مقابل را همان‌گونه که هست، بپذیرند و از نظر آنها طرف مقابل کامل نیست، مدام در حال بی‌نقص کردن افراد با ضربه زدن به آنها هستند. زیاد انتقادکردن، زود ناامیدشدن، نظم وسواسی و ریزبینی بیش از اندازه از رایج‌ترین مشخصه‌های رابطه با افراد کمالگرا و کمال‌گرایی در ازدواج بوده و این رفتارها باعث می‌شود ازدواج با این افراد دشوار و بیش از ازدواج افراد عادی در معرض شکست باشد. کمال‌گرایی در ازدواج باعث می‌شود افراد انتظارات بسیار بالایی از همسر، روابط فردی، زندگی اقتصادی و اجتماعی داشته و به‌دنبال یک تطبیق کامل با این تصورات باشند. این نگرش می‌تواند منجر به تحمیل فشار زیاد بر خود فرد، همسر و در نتیجه زندگی زناشویی شود.
یادآوری: امروزه با آمار طلاق و جدایی‌هایی که وجود دارد روانشناسان توصیه می‌کنند قبل از ازدواج حتماً از طرف مقابل شناخت درست و کافی داشته باشید و کمال‌گرایی یکی از موارد مهمی است که باید قبل از ازدواج مورد توجه قرار بگیرد، زیرا زندگی با فرد کمالگرا بسیار دشوار است و او با انتظارات غیرمنطقی که از همسر خود دارد، زیاد انتقاد کردن، نظم و وسواس زیاد، استرس و اضطراب شدید و... باعث می‌شود به طرف مقابل فشار روحی زیادی وارد شود. از سوی دیگر پژوهش‌ها بیانگر این است که مدت دوام ازدواج با افراد کمالگرا، ۴۷ درصد کمتر از افرادی است که نگاه ایدئال به رابطه ندارند و بررسی‌ها نشان می‌دهد آمار طلاق بین افراد کمالگرا بالا بوده و شانس ازدواج آنها تقریباً نصف افرادی است که نگاه ایدئال‌‌گرایانه ندارند و سخت‌گیر نیستند، به همین دلیل موضوع کمال گرایی در ازدواج یکی از موضوعات مهمی است که افراد، قبل از ازدواج باید در مورد آن اطلاعات کافی را کسب کنند.
درمان کمال‌گرایی
از افکار و احساسات کمالگرایانه خود، آگاهی پیدا کنید
یک قلم و کاغذ بردارید و سعی کنید افکار و احساسات کمالگرایانه خود را یادداشت کنید تا بدانید وقتی این فکر یا احساس در ذهنتان خطور کرد، اشتباه و از روی ایدئال‌گرایی است، پس نباید بر اساس آن عمل کنید. پس اولین گام، آگاهی پیداکردن از نشانه‌های کمال‌گرایی در ازدواج در خودتان است.
به خودتان اجازه اشتباه کردن بدهید
البته نه در ازدواج، بلکه در کارهای کوچک که اشتباه‌کردن در آنها تأثیر شدیدی روی شما و زندگی‌تان نمی‌گذارد. مثلاً در درس یک‌بار به خودتان اجازه بدهید که نمره پایینی بگیرید و به این ترتیب بر آن حسِ عالی واقع شدن همیشگی غلبه کنید.
اهداف معقول تعیین کنید
کمال‌گراها به‌دلیل داشتن معیارهای سخت‌گیرانه، اهداف غیرمعقول و غیرواقع‌بینانه دارند که بسیار دست‌نیافتنی هستند. برای درمان کمال‌گرایی در ازدواج، اهداف معقول‌تری را تعیین کنید، مثلاً با دید واقع‌بینانه یک هدف را برای خود انتخاب کنید و وقتی به آن هدف رسیدید به سراغ هدف بعدی بروید، یا به‌جای اینکه به دنبال ازدواجی باشید که در آن هیچ بحث و دعوا و اختلافی نیست، به‌دنبال ازدواجی باشید که در آن عشق، تفاهم، صمیمیت، احترام و اعتماد وجود دارد.
به خودتان بیش از حد فشار وارد نکنید
افراد کمالگرا با معیارهای سختگیرانهای که برای خودشان تعیین کرده‌اند، خود را تحت‌فشار قرار می‌دهند. اگر شما هم از خودتان انتظارات و توقعات شدیدی دارید، کمی آنها را کم کنید، با خودتان مهربان‌تر باشید، سخت نگیرید و به خودتان فشار وارد نکنید.
منتظر شرایط ایدئال نمانید
اگر تصمیم دارید کاری را انجام دهید، حتماً آن را انجام دهید و منتظر نمانید تا شرایط ایدئال شود. وقتی که کاری را شروع کردید، با خود تکرار کنید که نتیجه آن مهم نیست، مهم مسیری است که باید از آن لذت ببرید، پس به نتیجه فکر نکنید.
خودتان را با دیگران مقایسه نکنید
شرایط زندگی هر فردی با دیگری متفاوت است، به عبارت بهتر باطن زندگی خود را با ظاهر زندگی دیگری مقایسه نکنید، اما می‌توانید با افرادی غیر از کمال‌گراها معاشرت داشته باشید، زیرا آنها مانند شما فکر نمی‌کنند؛ پس می‌توانید دربارۀ جنبه‌های مختلف زندگی با هم صحبت کنید و نگاه آنها روحیه شما را تلطیف کند.
کارهایتان را به تعویق نیندازید
برنامه‌ریزی درست و متعادلی انجام بدهید و کارهایتان را به‌موقع انجام دهید حتی اگر نتوانید آن را تمام کنید یا به‌صورت بی‌نقص انجام دهید. به تعویق‌انداختن کارها فقط به شما اضطراب بیشتری می‌دهد و وقتی کارها روی‌هم جمع شود و انجام نشده باقی بماند، ممکن است دچار ناامیدی و افسردگی شوید و در زندگی در جا بزنید. مفیدترین روش مقابله با کمال‌گرایی در ازدواج، عوض‌کردن باورهای شناختی اشتباه و ناکارآمد با باورهای شناختی درست، کارآمد و منطبق با واقعیت است.
نکته: باید یادآور این نکته مهم هم باشیم که کمال‌گرایی در ازدواج علاوه بر تأثیر روی زندگی مشترک بر فرزندان خانواده نیز اثر می‌گذارد و از همان ابتدا موجب کمال‌گرایی آنان می‌شود که سبب شکل‌گیری بسیاری از مشکلات برای او در بزرگسالی خواهد شد.
ازدواج با افراد کمالگرا در چه صورتی امکان‌پذیر است؟
بعد از مراجعه به روانشناس و مشاوره اگر تصمیمتان با چنین فردی قطعی شد، تنها زمانی ازدواجتان امکان‌پذیر و درست است که بتوانید خود را برای یک زندگی جدید سازگار کنید. این یعنی فرد کمالگرا باید کمی از استانداردها و توقعات خود نسبت به همسرش کم کند و همسر فرد کمالگرا نیز باید در زندگی با او، بیش از گذشته صبور باشد و تلاش کند به همسر خود در ناامیدی‌ها و افسردگی‌ها کمک کند. تنها یک زوج که واقعاً عاشق یکدیگر باشند می‌توانند این کار را انجام دهند و از آنجایی که در هر فردی درک و نوع نگرش به مسائل متفاوت است، حالا که از خصوصیات یک فرد کمالگرا مطلع هستید، باید بنشینید و فکر کنید که می‌توانید با همسر کمال‌گرای خودسازش و مدارا کنید یا خیر. به همین دلیل کمال‌گرایی در ازدواج یکی از مهم‌ترین فاکتورهای قابل بررسی قبل از ازدواج است و نباید از کنار آن به سادگی عبور کنید.